Anna Rzepka
Koordynator ds. rozwoju organizacji i szkoleń
Fake newsy, manipulacje i kłamstwa – krótki poradnik na temat dezinformacji
Każdego dnia docierają do nas miliony informacji. Oddzielenie tych prawdziwych od fałszu staje się sporym wyzwaniem - wiele z nich może wydawać się prawdą, choć do prawdy im daleko. Gdybyśmy chcieli wszystkie newsy pojawiające się w mediach skutecznie weryfikować, najzwyczajniej w świecie zabrakłoby nam czasu. Jak nie dać się manipulacjom? Na co powinniśmy być wyczuleni? Skąd czerpać sprawdzone wiadomości i czym tak naprawdę jest fake news?
Fake news to wiadomość, która jest w całości lub w części nieprawdziwa. Może opierać się na opisie autentycznych wydarzeń, ale jej fragment składa się z fałszywego przekazu, który zmienia ich obraz. Nie musi być to wiadomość pisana, może być to "relacja" z miejsca zdarzenia, zdjęcie, filmik, grafika czy artykuł. Fałszywe historie powstają głównie po to, by powodować zamieszanie, doprowadzać do destabilizacji czy być po prostu źródłem dochodu dla jego autora.
Fake newsem może być :
💡 Satyra albo parodia - nie ma zamiaru wyrządzić krzywdy, ale ma potencjał do oszukania kogoś.
💡 Treść wprowadzająca w błąd - wprowadzające w błąd użycie informacji na temat sprawy lub osoby.
💡 Fałszywa treść (Imposter content) - fałszywie powołuje się na prawdziwe źródła.
💡 Treść sfabrykowana - nowa treść jest w 100% fałszywa i ma na celu oszukanie bądź wyrządzenie krzywdy.
💡 Fałszywe łączenie faktów (click bait) - połączenie angażującego tytułu, które wywołuje emocje, ale jest niespójny z treścią.
💡 Fałszywy kontekst - prawdziwa treść ulokowana w fałszywym kontekście (ziarno prawdy).
💡 Treść zmanipulowana - prawdziwa informacja jest zniekształcona, aby oszukać odbiorcę.
💡 Mylne informacje - fałszywe treści udostępniane bez złej intencji.
💡 Niegodziwe użycie informacji - udostępnianie prawdziwych informacji, ale w celu wyrządzenia szkody.
💡 Dezinformacja - fałszywe informacje tworzone i udostępniane przez osoby mające złe intencje.
Zatem co zrobić, by nie dać się złapać i rozpoznać informację, która potencjalnie może być fake newsem?
W jaki sposób wzmocnić myślenie krytyczne?
• Twoją szczególną uwagę powinny zwracać hasła: „tego nie znajdziesz w mediach”, „wiedza tylko dla wybranych”,
„nieocenzurowane wiadomości”,
• lampka powinna się również zapalić, gdy czytasz: „informację pochodzącą z zaufanego źródła”, „wiadomość prosto od osoby bezpośrednio powiązanej z tematem”,
• uważaj na krzykliwe, click baitowe tytuły i tematy ekscytujące, które wzbudzają w nas emocje „Niewiarygodne”,
„Jak on to zrobił?”, „Sprawdź koniecznie”,
• nie wierz tekstom, którym brak podanego źródła, brak daty publikacji i/lub autora,
• emocjonująca grafika? Niestety, zdjęcie odpowiednio wykadrowane może zostać wykorzystane w innym kontekście niż powstało.
Pamiętaj, że media społecznościowe dopasowują content do tego, czego wcześniej szukaliśmy i na co reagowaliśmy. To izoluje nas od różnych poglądów, przekonań, informacji i opinii, co również może doprowadzać do dezinformacji. Określamy to mianem "bańki filtracyjnej".
W czasach dezinformacji narzędzia do weryfikowania źródeł wiedzy, z których udostępniamy treści, fact-checking są niezbędne. Poniżej przedstawiamy zatem garść porad, skąd czerpać informacje?
zdjęcie: licencja CC BY-NC-ND
1. Korzystaj tylko ze sprawdzonych źródeł. Wybieraj duże, prestiżowe, sprawdzone media (zdecydowanie nie wszystkie – niektóre media niestety również kłamią).
2. Media społecznościowe oraz influencerzy są agregatorami treści, generują zasięgi dla zbiórek i rzetelnych źródeł wiedzy. Pamiętaj jednak – zawsze weryfikuj influencera czy aktywistę. Co do zasady, nie szukaj u nich rzetelnych sprawdzonych informacji. Niech nie będą pierwszymi miejscami, z których czerpiesz informacje.
3. W przypadku opracowań i newsów własnych influencerów, sprawdzaj ich zaplecza, a także czym zajmowali się wcześniej.
Czy mają wykształcenie w dziedzinie, o której się wypowiadają? Gdzie pracują i czym zajmują się na co dzień?
4. Zanim podasz taką informację dalej, zastanów się! Weź głębszy oddech, zweryfikuj i sprawdź.
5. Staraj się opierać na dłuższych analizach, a nie krótkich, emocjonalnych newsach. Chyba że są ze sprawdzonego wcześniej źródła.
6. Korzystaj z serwisów fact-checkingowych, np. demagog.org, Konkret24.pl - portale tego typu zajmują się sprawdzaniem wiarygodności treści i obnażaniem fake newsów.
7. Zgłaszaj trollerskie (fałszywe, siejące panikę, podające nieprawdę, polaryzujące społeczeństwo) konta w Social Media.
8. Jak rozpoznać troll-konta? Zwykle są to profile, które często komentują tak samo albo publikują to samo, ale mogą wyglądać jak prawdziwe. Najczęściej zostały niedawno założone. Nie mają żadnej historii treści. Często są obecnie monotematyczne. Wbrew stereotypom, mają zdjęcie profilowe i znajomych na koncie. Żeby je neutralizować możesz skorzystać z profilu na Twitterze, stworzonego przez Brand24: Demaskujemy dezinformację.
9. Staraj się docierać do źródeł pierwotnych. Kto informację podał jako pierwszy? Na jakiej podstawie?
10. Czytaj całe artykuły, a nie tylko nagłówki.
To ważniejsze niż kiedykolwiek: bądź krytyczny i mów „sprawdzam” w Internecie!
źródło: https://morebananas.pl/blog/fact-checking-poradnik-na-temat-dezinformacji